Kunstenaars onderzoeken in hun werk vaak de condition humaine en alles wat daarbij komt kijken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in een tijdperk waarin kunstmatige intelligentie een snelle opmars maakt, kunstenaars zich afvragen wat dit betekent voor de maatschappij en de mensheid in bredere zin en hier in hun werk al experimenterend een antwoord op proberen te formuleren. Daarbij maken ze ook gebruik van de mogelijkheden die deze nieuwe technologie biedt. Onderzoeker en tech-dramaturg Marijke Hessels zet 12 voorbeelden op een rijtje van creatief gebruik van AI in de kunsten.
Kunstmatige intelligentie is alomtegenwoordig. Maar kan het ook iets te bieden hebben aan ballet? Dat is de vraag die Utrecht Innovation:Lab samen met consultancybedrijf &samhoud en choreograaf Peter Leung onderzocht. Het resulteerde in de voorstelling Pulse van Nationale Opera & Ballet, die te zien was van 31 januari t/m 2 februari. Ze maakten daarbij gebruik van Stable Diffusion (een deep learning tekst-naar-afbeelding-model) in combinatie met motion capture (bewegingen van objecten of mensen worden geregistreerd door een computer) van Xsens. Mondelinge prompts in combinatie met de fysieke positie van de danser gaven visuele output die achter de danser werd geprojecteerd. De danser kon de prompt beïnvloeden door diens plaats in de ruimte te veranderen.
Theater Oostpool en Theater Sonnevanck trokken met hun theatertruck langs scholen en theaters met de sciencefictionachtige jongerenvoorstelling (14+) Kind Of Human. In dit werk onderzoeken ze de ethische mitsen en maren van het gebruik van AI bij rouwverwerking, middels het verhaal van Rayan, een 16-jarige jongen die weer met zijn overleden zus kan praten, althans… met een AI-robotversie van haar. De voorstelling is op dit moment te boeken.
Het toneelstuk SH4DOW van de Deense regisseur Mikael Fock is gebaseerd op het verhaal The Shadow van Hans Christian Andersen. Waar het in het sprookjesverhaal gaat om een geleerde en zijn schaduw, zijn deze in Focks versie vervangen door de mens en de machine. Het stuk wordt opgevoerd in een 4D-box, een podium dat in staat is om mixed-reality illusies te maken van virtuele 3D-objecten die interacteren met acteurs. Het AI-personage dat centraal staat wordt gerepresenteerd als een steeds van vorm veranderend neuraal netwerk, dat langzaam de controle over het universum overneemt. Hiervoor werd gebruikgemaakt van PepperScrim, een soort gaas voor 3D hologramprojectie.
Theatercollectief Urland liet de tekst van Formerly Known As volledig schrijven door ChatGPT. De voice-over van het live optreden leek echt, maar was een zogenaamde deep fake. Urland ging meta met deze voorstelling over een theatergezelschap dat een voorstelling met AI wil maken. Ze omschrijven de voorstelling zelf als ‘spelen met vuur’ en bevragen de betekenis van kunst in digitale tijden. Formerly Known As is sinds november 2024 te zien. De volgende voorstelling is op 23 januari 2026 in Leeuwarden.
In deze interactieve audiovisuele installatie kun je communiceren met een AI die gebaseerd is op een Telegram chat. Er zijn geen menselijke acteurs. Fragmenten van de input van bezoekers worden getoond op de centrale pilaar. De makers willen met deze installatie uitlichten hoe de digitale cultuur van het moment onze interacties met tijd beïnvloeden. Ons leven is namelijk enorm versneld. In nanoseconden heb je toegang tot alles wat je maar wilt weten, kun je communiceren met wie dan ook en heel nieuwe werelden creëren. Je zou kunnen denken dat we controle over de tijd hebben gekregen, maar is dat wel zo?
Al in 2019 trainde de Amerikaanse kunstenaar Rashaad Newsome een AI-model op een dataset van bewegingen van de zogenaamde ballroomcultuur uit de jaren ‘70 en ‘80. Zo ontstond een 3D-danser die nu zelfs Vogue workshops kan geven, doorspekt met postkoloniale en feministische literatuur. Being the (Digital Griot) begon als tourgids voor Newsome’s expositie To Be Real, maar is nu dus een onafhankelijk ‘historicus, bibliothecaris, performance kunstenaar en heler’.
Another Kind of Blue is een dansgezelschap dat hedendaagse dans en technologie doet samensmelten tot een nieuwe kunstvorm. In de immersieve voorstelling Digital Twin wordt gewerkt met een motion capture-pak dat live avatars genereert van de dragers. Het publiek beleeft de vier verschillende choreografieën via een VR-headset. Het uitgangspunt is dat ieder van ons een tweeling is: er bestaat een digitale versie van jezelf, bestaand uit alle data die over je is verzameld. Waar overlappen en beïnvloeden deze twee versies elkaar?
Twee Haagse partijen, collectief OFF projects en theater Korzo, sloegen de handen ineen voor The Bone Algorithm, een interdisciplinaire voorstelling met een kinetische installatie die muziek produceert door de beweging van de dansers. Een interactieve ruimte aat de dansers bewegen, die bewegingen creëren geluid en die geluiden geven vorm aan de ruimte. Zo ontstaat een spel van oorzaak en gevolg.
Theatergezelschap De Eenzamen werkte samen met Nederlandse en Vlaamse AI engineering en robotics studenten om een AI model met een robotisch lichaam te maken en te onderzoeken hoe deze niet-humanoïde, AI-aangedreven robot kan optreden op een podium. Hiervoor werden modellen van Open AI (het bedrijf achter o.a. ChatGPT) gebruikt. ALAN, die de vorm aannam van een witte lichtgevende bol die over de vloer beweegt, werd vernoemd naar de vader van moderne computers en AI, wiskundige Alan Turing. ALAN trad op van 2022 tot en met begin 2025 in België en Nederland.
h/AI (human/Artificial Intelligence) is een samenwerking van vier acteurs, een veertienkoppig orkest, AI en het publiek, waarbij een AI het orkest dirigeert, teksten genereert en acteurs regisseert in real-time. De Veenfabriek, Theatergroep ECHO en Orkest De Ereprijs proberen hiermee de vraag te beantwoorden: Hoe groot is de invloed van AI op het spel, de muziek en wat merkt de toeschouwer hiervan?
Transcendance, begonnen als short film, is uitgewerkt tot duet tussen dans en AI. Het is een dansoptreden in de virtuele ruimte, waarbij het publiek een VR-bril draagt. Het doel is te onderzoeken of een menselijke danser inspiratie kan halen uit en kan samenwerken met een AI’danser’. De menselijke danser draagt hierbij een motion capture-pak wat de bewegingen van de AI aanstuurt.
Alva Ishii is de naam van de AI-huisartiest van Vlaams theatergezelschap NTGent. Die neemt de vorm aan van een combinatie van zes menselijke NTGent theatermakers. De innovatieve installatie ‘Meet Alva Ishii’ confronteert bezoekers met AI en reflecteert op de concepten van realiteit, eigenaarschap, creativiteit en de kunsten. Alva kan door leden van het publiek worden gebeld vanaf een telefoon in het theater en functioneert als een chatbot. Het doel is dat ‘zij’ deel uitmaakt van het creatieve team, regisseert, schrijft, etc.
