De snelle opmars van AI roept bij velen vragen op, niet in de laatste plaats bij kunstenaars en makers: over ethiek, over autonomie, en vooral over wat het betekent voor creativiteit. Voor Marijke Hessels, tech-dramaturg en onderzoeker in de culturele sector, is AI geen bedreiging, maar een nieuwe tool in de gereedschapskist van de maker, die vooral creatieve maakprocessen kan ondersteunen.
Hoe kun je als theatermaker of kunstenaar AI (of Kunstmatige Intelligentie) gebruiken om je creatieve proces te verdiepen en optimaliseren? Die vraag houdt Marijke Hessels al langer bezig. Zij onderscheidt drie hoofdmanieren om deze nieuwe technologie in te zetten in de (podium)kunsten: als kantoor- of bedrijfshulp, als onderwerp of tegenspeler op het podium of als versneller en ondersteuner in het creatieve proces. Vooral in die laatste functie ziet zij nog veel onbenut potentieel.
“Op dit moment ligt de focus veel op het gebruik van AI aan de kantoorkant, als sparringpartner voor het schrijven van plannen en aanvragen, of om notities te maken bij vergaderingen. Dat is superhandig, want we zijn met zijn allen soms best chaotisch in deze sector. Zolang je je eigen tone of voice goed bewaart, kun je best AI gebruiken voor teksten en dergelijke.”
"wat nog mist is de toepassing van ai als samenwerkingspartner in het creative proces"
“Aan de andere kant – AI op het podium – zit vaak nog wat aarzeling. Het is uiteindelijk aan de makers om AI wel of niet het podium op te trekken, bijvoorbeeld om beelden te genereren of zelfs het script te laten schrijven. Daar zijn al veel mooie voorbeelden van. Maar volgens mij missen we tussen die twee dingen nog een belangrijke toepassing en dat is AI als samenwerkingspartner in het creatieve proces.”
Voor Hessels ligt de waarde van AI dus niet zozeer in het maken van een eindproduct, maar in wat eraan voorafgaat. “Ik denk dat het voor veel makers interessant is in het voortraject als versneller of hulpmiddel in het ontwikkelen van ideeën. Je kunt heel snel iets visueel maken, een eerste sfeer neerzetten, een prototype bouwen. Je hebt een idee in je hoofd, voor een poster, een soundtrack, een decor. Met AI kun je snel een impressie van je idee of een moodboard genereren, waardoor je het makkelijker kan uitleggen aan een professional, bijvoorbeeld een decorbouwer, die vervolgens met jou aan de slag kan gaan om precies te bouwen wat jij wilt. Dat is anders dan meteen het definitieve werk willen maken met AI. Heel vaak zie je dat AI óf helemaal wordt afgewezen, óf meteen ingezet wordt voor een eindproduct, maar er zit juist veel kracht in dat tussengebied.”
Een ander mooi voorbeeld hiervan, zijn scripting tools. “Dankzij tools als Cursor is er nu een nieuw fenomeen ontstaan, genaamd vibe coding. Dat betekent eigenlijk dat je gewoon aan een AI chatbot vertelt wat je toepassing moet doen en die schrijft dan code voor bijvoorbeeld je website of game, zonder dat jij zelf veel technische kennis moet hebben.”
Het op deze manier inzetten van AI kan helpen om een gelijker speelveld te creëren. “Vooral voor makers die niet veel budget of toegang tot allerlei faciliteiten hebben, kan dit een enorme uitkomst zijn. Een maakproces waarbij je prototypes ontwikkelt met een heel team kost ongelofelijk veel tijd en geld. Als je AI kan gebruiken als taal om sneller tot elkaar te komen, kan dat veel tijd en geld besparen. Je kunt snel iets tastbaars maken waarmee je naar fondsen of mogelijke samenwerkingspartners kunt stappen om alsnog op te schalen.”
“Het begint eigenlijk altijd met een menselijke blik, een menselijk idee en het eindigt daar ook mee, want kunst komt voort uit menselijke ervaringen. Maar daartussenin, om die initiële concepten handen en voeten te geven, kan veel winst behaald worden met AI.”
“Het grootste gevaar is dat we AI overschatten en onszelf onderschatten.”
Tegelijkertijd ziet Hessels het belang van grip op technologie. “Er wordt vaak gedacht dat AI neutraal is, of objectief. Maar de manier waarop je het inzet en traint, maakt heel veel uit. Het reflecteert je aannames en keuzes. Als je dat niet doorhebt, maak je misschien dingen die je helemaal niet wilt maken.”
Volgens haar kunnen makers baat hebben bij een beter begrip van hoe AI werkt, welke tools beschikbaar zijn en wat de beperkingen ervan zijn. “AI is in principe gewoon een technologie. We gebruikeren al eeuwen technologie om onszelf te verbeteren, vanaf het moment dat we een hamer in onze hand hadden, tot de uitvinding van de bril, tot de komst van de smartphone. Na die laatste technologische breakthrough heeft het een beetje stil gelegen. Daarom komt de razendsnelle ontwikkeling van AI nu zo hard binnen. Het helpt om daar grip op te krijgen. Wat gebeurt er precies? Wat betekenen die buzzwords allemaal? Wat is een language model, wat is een API, en wat kun je ermee?”
Hessels ziet het als essentieel dat kunstenaars zich niet laten afschrikken, maar de technologie verkennen, begrijpen en ermee leren werken — inclusief de risico’s en vat dit samen met een citaat geïnspireerd door socioloog Siri Beerends: “Het grootste gevaar is dat we AI overschatten en onszelf onderschatten.”
Meer weten over dit onderwerp? Bekijk dan gratis het webinar van Marijke Hessels of lees het blog AI als partner in de podiumkunsten.
